De zin van het leven

In september 2018 schreef Volkskrant-journalist en schrijver Fokke Obbema een aangrijpend artikel over de hartstilstand die hij het jaar daarvoor had gehad. Na zijn herstel ging hij op zoek naar de zin van het leven. Hij vroeg er veertig gesprekspartners naar wat resulteerde in het boek: De zin van het leven, Gesprekken over de essentie van ons bestaan. Fokkema deed allerlei inzichten op, onder andere de beperkingen van de wetenschap en de herwaardering van religie. In de Volkskrant schrijft hij daarover onder andere:

 ‘Mijn generatie heeft lang het idee gehad dat de bevrijding van religie, van het paternalisme en de verzuiling, kortom van alle beknellingen, alleen maar positief was. Wat we niet hebben beseft, is hoeveel we daarmee ook aan houvast verloren. We hebben ons enorm verkeken op religie – de gedachte dat de hele wereld het geloof vaarwel zou zeggen, is volkomen onjuist gebleken.’ Socioloog Christien Brinkgreve verwoordt waar haar eigen generatie, die van de babyboomers, de mist in is gegaan.

Mijn twijfel eraan begint bij de beperkingen van de wetenschap, die tot mijn verrassing herhaaldelijk aan bod kwamen. Verklaarbaar is dat wel: dankzij de vooruitgang die ermee is geboekt, heeft wetenschap de plek van religie overgenomen. De wetenschappelijke benadering, het denken in termen van meten en weten, heeft brede ingang gevonden. Dat valt uiteraard toe te juichen, maar de vraag is wel of de aloude, existentiële vragen (waar komt de mens vandaan, waarom is hij hier en waar is hij naar op weg?) langs de wetenschappelijke route kunnen worden beantwoord. Kennen we dan niet meer gezag aan de wetenschap toe dan zij aan kan? ‘De moderne natuurwetenschapper moet wel zeggen dat het leven zinloos is, want in zijn optiek is leven een toevalstreffer, ontstaan door een reeks toevallige gebeurtenissen’, zegt Sarah Durston daarover. Voor haar is die gangbare, materialistische kijk te beperkt, omdat die ‘geen recht doet aan ons bewustzijn, dat tot een afgeleide van onze hersenfuncties wordt gereduceerd’, terwijl het een ‘essentieel onderdeel van onze werkelijkheid is’.

Terwijl de beperkingen van wetenschap me in toenemende mate opvielen, begon ik religie hoger aan te slaan. Zeker zo lang ons doorgronden van het leven gebrekkig is, begrijp ik beter hoe wezenlijk geloven blijft, in de vorm van de oude stromingen of in moderne varianten. Religies bieden houvast, constateert Christien Brinkgreve: ‘Het blinde proces van de evolutie, waarin er geen schepper meer is, is voor veel mensen een onveilig idee. De mens heeft behoefte aan iets groters dan hijzelf dat ergens op is gericht. Het idee van chaos of willekeur is bedreigend.’